In mijn vorige boek, “Laat heb ik je liefgehad. Christelijke mystiek van Jezus tot nu”, gaf ik een geschiedenis van de westerse mystiek vanaf het begin tot nu. In mijn nieuwe boek, “Een verlangen naar eenheid. Structuur en transformatie van de westerse mystiek”, achterhaal ik de manier waarop men mystiek ‘maakt’, ‘vormgeeft’, nog voor er van mystiek stricto sensu sprake is.
Het gaat dus andersom: niet een definitie van mystiek dient als startpunt, maar wel het mentale kader vanwaaruit mystiek gevormd wordt. Ik behandel mystiek als een zingevend optiesysteem dat ontstaat na de beantwoording van een aantal vragen over ruimte en tijd. Nadien worden de 'spanningen' opgelost die door de beantwoording van die vragen worden opgeroepen. En zo ontstaat het mentale kader waarin men een verhaal vertelt dat 'zin' geeft aan het leven. In dit geval de westerse religie. Pas daarna ga ik stap voor stap na hoe de (westerse) mystiek zich binnen die religie, en ten slotte ook buiten die religie ontwikkeld heeft van in het begin tot op de dag van vandaag.
Na de lectuur van het boek zal u begrijpen hoe alles tegelijkertijd erg eenvoudig en onvoorstelbaar ingewikkeld is. Hoe mystiek teruggaat op een enkel iets (de kernvraag: waarom ga ik dood; hoe kan ik niét doodgaan, zelfs al ga ik dood), maar uitwaaiert in miljoenen vormen. Hoe dat alles, volgens ons, mystiek is. Met inbegrip van religie, politiek, economie. En hoe het niettemin nooit zeker is of iets mystiek is.
Volgens mij is er méér mystiek dan men denkt, ook buiten de religie: in economie, kunst, politiek. Op al die niveaus streeft men naar eenheid. Naar overstijging van de onderscheidingen die men eerst zelf in de werkelijkheid heeft aangebracht door beantwoording van de vraag: waarom ben ik er, waarom straks niet meer? Onderscheiding tussen lichaam en geest; ik en de ander; ik en de natuur, het dier; ik en en geld; ik en politiek enzovoorts. Daarover gaat het laatste hoofdstuk, bewust kort gehouden — omdat het stof biedt voor een volgend boek. In dit boek heb ik mij vooral geconcentreerd op één verhaal: dat van religie, en daarbinnen mystiek, omdat ik dat 'verhaal' heel goed ken, en er de mechanismen van ontstaan en transformatie helder van kan uiteenzetten. De kwestie is: net op dezelfde manier, volgens dezelfde mechanismen, ontstaan andere zingevende verhalen. En het grappige is, men wéét niet eens dat men bepaald, ja zelfs geprogrammeerd wordt door zo'n zingevend verhaal (bijvoorbeeld een economisch, politiek verhaal) op een even diepgaande en bepalende manier als iemand die in onze ogen door een 'sekte' of een 'religieus systeem' wordt gehersenspoeld. En de redenen waarom dat zo is: 1. men is vergeten dat een mentaal kader voorafgaat aan elk systeem; 2. men groeit op binnen een visie van de werkelijkheid die als evident wordt beschouwd, terwijl ze een héél tijdelijke vorm is binnen het geheel van mogelijke vormen van één zingevingsverhaal, dat bovendien telkens beconcurreerd wordt door andere zingevingsverhalen. In zijn geheel stelt het boek dus de vraag: beseffen we wel hoe het komt dat we denken zoals we denken? In dit geval wordt voornamelijk één voorbeeld aangehaald: de westerse mystiek; in principe zijn de mechanismen op elk zingevend systeem toepasbaar. Wat al deze zingevingsverhalen gemeen hebben is het verlangen om eenheid te bereiken. In die zin is het verlangen naar eenheid, vereniging of ontlediging, zoals die in de verschillende wegen van de westerse mystiek gangbaar is, strikt genomen niet verschillend van het verlangen naar psychologische congruentie of politieke eenheid. Alleen: via een andere beantwoording van de basisvragen komt men tot een andere invulling van de wegen die leiden tot eenheid. Het besef dat er een mentaal programma verscholen zit achter de zichtbare zingevingsverhalen die naar eenheid streven, maakt een beter begrip mogelijk van de incongruenties van het eigen systeem en dat van de ander, en van de overeenkomsten, die dikwijls onder de oppervlakkige verschillen overwoekerd worden. Het helpt ook de eigen zoektocht naar zingeving scherper te stellen door het vaak onbewust geaccepteerde zingevingsverhaal te toetsen aan zijn basiveronderstelingen.
Details
“Een verlangen naar eenheid. Structuur en transformatie van de westerse mystiek”
- gebonden uitgave, 608 pagina's
- ISBN 9055736538
- uitgeverij Damon
- inhoudsopgave en recensies
Het boek kan bij uitgeverij Damon online besteld worden.